Łużyce - Niemcy - Polska
Dzisiejsza Świbna wciąż przedstawia praktycznie wierny obraz zabudowy z początku XX wieku. Najstarszy jest barokowy pałac wraz z zabudową gospodarczą. Ważnymi częściami wsi były położone nad rzeką Lubszą osady Krebsmühle i Thomas Mühle. Te niestety zostały całkowicie lub częściowo zburzone bądź rozebrane.
Przynależność polityczno-administracyjna
Świbna od czasów założenia (czyli ok. roku 1100-1200) leżała w krainie geograficznej zwanej Dolnymi Łużycami. Obszar ten zasiedlony przez Słowian i leżący na pograniczu śląsko-łużyckim był pod wpływem tworzących się państwowości: polskiej, czeskiej, śląskiej i niemieckiej. W IX i X wieku tereny te znajdowały się pod panowaniem czeskim. Na czeskich mapach odzwierciedlających zasiedlenie ziem plemionami słowiańskimi, tereny między Bobrem a Nysą zajmowało plemię Zara. W XI wieku był to obszar walki o wpływy pomiędzy plemionami germańskimi a Bolesławem Chrobrym. W 1086 gród Żary pojawia się w dokumentach jako lenno czeskie. Właścicielami miasta byli podówczas Dziewinowie pochodzący prawdopodobnie z Czech. Z miastem oraz państwem stanowym Żary Świbna związana była administracyjnie od początku i trwa to do dziś. W 1135 r. odnotowano tu panowanie Wettynów jako właścicieli samodzielnego dominium Żary-Trzebiel. Początek XIII wieku to ponowny okres wpływu Piastów, książąt Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. Po śmierci tego ostatniego w bitwie pod Legnicą (1241 r.) Żary odzyskały ponownie status samodzielnego dominium pod panowaniem Śląska. W latach 1304-1319 miasto na krótko znalazło się w rękach askańskiego rodu Branderburczyków, a następnie ponownie książąt śląskich. Po śmierci Bolka II Świdnickiego (1368) Żary należały znów do Czech, przynależąc też do nieco sztucznego organizmu państwowego - Świętego Cesarstwa Rzymskiego (od 1441 Św. Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego). Po Dziewinach Żarami władały rody von Pack, a następnie Bibersteinowie (1355-1551). Wyjątkowo na mapie z 1381 r. Jasień oraz wsie Świbna i Jabłoniec nie leżały w granicach państwa Żary, na mapach późniejszych już zawsze tak. W roku 1402 do państwa stanowego Żary dołączono ponownie Trzebiel. W roku 1482 Lubsko przechodzi do Brandenburgii. Od 1551 r. tereny państwa Żary przeszły pod panowanie Cesarza Niemiec i króla Czech Ferdynanda Habsburga. Miastem zarządza w tym czasie Fabian von Schӧnaich. Cesarz w 1552 roku oddaje zamek i miasto w lenno margrabiemu Georgowi Friedrichowi von Brandenbrug-Anspach. W 1588 roku zamek i miasto zakupił Balthasar von Promnitz, który zamek przekształcił w renesansową rezydencję dobudowując również okazały barokowy pałac, który przejął funkcję głównej siedziby. W r. 1765, po wojnie 7–letniej ostatni z rodu von Promnitz-Johann Erdmann zrzeka się praw do całości państwa stanowego Żary-Trzebiel na rzecz elektorów saskich za roczną rentę w wysokości 12.000 talarów. Tak więc w latach 1512-1806 Landkreis Sorau należał do Bundesland Sachsen w Obersachsiger Reichskreis należąc do Cesarstwa Niemieckiego.
Od 1816 roku po Kongresie Wiedeńskim powiat żarski był w landzie Brandenburgii (rejencja frankfurcka) gdyż przeszedł we władanie państwa pruskiego, a od 1871 należał do zjednoczonej Rzeszy Niemieckiej.
Od tego czasu przestano używać określenia Łużyce Dolne.
Coś na kształt dzisiejszego urzędu stanu cywilnego funkcjonowało w Jabłońcu, gdzie odnotowywano: urodzenia, małżeństwa i zgony. Standesamt Gablenz swoim zasięgiem obejmował łącznie 3 wsie, w tym Świbnę i Lisią Górę.
Nowy rozdział w dziejach ziemi żarskiej rozpoczął się od lutego 1945 r., kiedy na te tereny wkroczyły wojska sowieckie. Mieszkających tu Niemców wysiedlono głównie do miasta Homm koło Dortmundu. Po II wojnie światowej - w ramach PRL - Żary pozostały stolicą powiatu, do którego należała gromada Świbna. W 1945 r. Świbna włączona została do gminy Lubanice, która funkcjonowała krótko. Gdy ilość gmin w powiecie zmniejszono do ośmiu, Świbna przynależała do gminy Kadłubia. Gromada sama w sobie miała małe znaczenie, realną władzę stanowiły Gminne Rady Narodowe. W 1950 r. zlikwidowano nawet te fasadowe rady gromadzkie. Gmina Kadłubia (do 1948 r. zwana Złotą Strugą) funkcjonowała do 1954 r. mając siedzibę w Żarach, przy Al. Wojska Polskiego 7. W 1946 r. sołtysem gromady Świbna był Stanisław Szakoła. W Zarządzie Gminy pracował również Franciszek Szakoła (funkcja dróżnik). W Gminnej Radzie Narodowej wybranej w roku 1948 nie zasiadał nikt ze Świbnej, ale przewodniczącym nowego Prezydium wyłonionego w roku 1949 r. został Stanisław Szakoła. W skład GRN wchodził również Stanisław Niedźwiedzki ze Świbnej.
W latach 1954-1972, po likwidacji gmin i utworzeniu gromad, Świbna należała do gromady Lubanice.
W składzie Gromadzkiej RN ze Świbnej byli: Władysław Samal (1954-1969) oraz Józef Góraleczko i Michał Tanona (1958-1961). W 1972 roku przywrócono gminy, członkiem Gminnej RN ze Świbnej był wtedy Kazimierz Krawiec. W 1975 roku zlikwidowano powiaty. Świbna należała wtedy do gminy Jasień, a Żary ciągle miały status miasta rejonowego, by od 1998 ponownie stać się stolicą powiatu. Po reformie w 1983 r. każde sołectwo stało się odrębną jednostką samorządu terytorialnego, w której funkcjonowały Rady Sołeckie.
Świbna (Czwippendorf, Zippendorf, Zwippendorf) na kartach historii
Najstarsza informacja o wsi pochodzi z 1381 roku – nazwa Czwippendorf. Dokument wymienia trzech lenników z Czwippendorf pod starostwem w Roztokach. Zajmowali się oni pszczelarstwem. Następnie wieś wymieniana jest jako dobro wasalne rodu von Biberstein w rejestrze Panów Żarskich (Herrschaft Sorau) w dokumencie z 17 czerwca 1416. Pierwszymi notowanymi od roku 1490 właścicielami wsi byli bracia (za „Niederlausitzer Mitteilungen”,10.3.1494 r.) Niclas von Gebelzig (proboszcz z Żar) i Jeronymus von Gebelzig. Anna, żona (lub kuzynka) Jeronymusa, zajmowała się tymi dobrami już wcześniej, co pozwala domniemywać, iż wniosła je jako wiano do rodziny Gebelzig. Oni to w 1494 r. zmienili nazwę na Zwippendorf.
W 1508 r. wieś Świbna była już w posiadaniu innych rodów. Od 02.08.1508 r. do roku 1512 Świbna stała się własnością Krzysztofa von Grünberga, który przywrócił na krótko nazwę Czwippendorf. Po nim w latach 1550 - 1772 wieś była w posiadaniu szlacheckiego rodu saksońskiego von Wiedebach z Biecza.
Pierwszym właścicielem Świbnej z tego rodu został w roku 1550 Joachim von Wiedebach (posiadał on dobra: Jaryszów, Włostów, Golin, Lisia Góra, Zieleniec i Grabów), potem jego syn, również Joachim, następnie Nicol von Wiedebach. W połowie XVII wieku część wsi, przez małżeństwo z wdową po Casprze von Wiedebach, przeszła w ręce Rudolfa von Bünau. Więcej o Wiedebachach znajdziesz tu.
Okres wojny 30-letniej to czas, kiedy doszło do dużego wyludnienia tych okolic na skutek powtarzających się grabieży. Świbna ucierpiała praktycznie najmocniej ze wszystkich okolicznych wsi. Dwór spłonął, a mieszkańcy opuścili wieś całkowicie. Świadczy o tym spis ludności państwa stanowego Żary z roku 1644, w którym jest specjalny dopisek: w Świbnej nie znaleziono ani jednego mieszkańca. W roku 1618 było ich 55 i w stosunku do pierwszego - najwcześniejszego spisu ludności, który się zachował dla tych terenów, pochodzącego z 1381 r. - przyrost był bardzo niewielki. Przez 260 lat przybyło w tych okolicach tylko 21% ludności wiejskiej.
Świbna zaliczała się do wsi okręgu łużyckiego, zwanego też wendyjskim. W XVI i XVII wieku w okręgu wendyjskim dominowali Łużyczanie mówiący w języku serbo-łużyckim. Jedynie w parafii Drożków znajdował się kościół typowo niemiecki, z obrzędami w tym języku. Przed wojną 30-letnią 70% ludności stanowili łużyczanie. Potem nastąpiły przesiedlenia ludności niemieckojęzycznej ze Śląska i stopniowa germanizacja Słowian. Język serbo-łużycki funkcjonował do ok. 1750 roku, a po wojnie 7-letniej (1756-1763) przestawał być nawet językiem potocznym. W latach 1850-1900 język serbo-łużycki został również wyparty z dwujęzycznych nabożeństw kościelnych.
Otto Georg von Wiedebach, który ożenił się z Ursulą Magdalene von Briesen z Niwicy, był prawdopodobnie budowniczym nowego pałacu w Świbnej.
Powstał zespół pałacowy składający się z pałacu, spichlerza i parku. Pałac został zbudowany w latach 1700-1710 roku w stylu barokowym. Wtedy wieś liczyła 58 mieszkańców. W 1765 r. Świbna przeszła administracyjnie do Gubenschen Kreis w elektoracie Saksonii. Od 1772 r. Wiedebachowie przestają być właścicielami dóbr rycerskich Zwippendorf. Mieszkańcy wsi z tych czasów należeli do cechu sukienników. Początek XIX wieku to okres, w którym majątek Świbna liczył już 196 mieszkańców i 26 kominów (wg spisów z lat 1803 i 1818). Po przejściu do Królestwa Prus w 1815 r., Świbna stała się częścią nowo utworzonego okręgu Sorau. W 1818 r. Zarejestrowano dwa młyny wodne należące do wsi: Krebsmühle z dziewięcioma mieszkańcami oraz młyn Tomasza z ośmioma mieszkańcami.
Jako kolejnych właścicieli odnotowano rodziny: Schmidt, Ludwig Neumann (1830), Ernst Ferdinand Lucknern (1841), Adolf Heyne (1845), Erdmann von Knobelsdorff (1857), hrabia Schweinitz und Crain, baron von Kauder (1861), Emil Hermann (1863), Friedrich August Stauß (1914-1945).
W 1830 r. dobra szlacheckie za kwotę 26 480 talarów kupił podporucznik Ludwig Neumann, który następnie 15.8.1841 r. za 53 600 reńskich talarów odsprzedał wieś dla Ernsta Ferdynanda Lucknerna, który już rok później sprzedał ją za sumę 56000 reńskich talarów Janowi Gustawowi Krzysztofowi Schmidtowi. W 1845 za 45 000 talarów wieś kupił Adolf Heyne. W 1861 r. doszło do kolejnej transakcji, w wyniku której dobra kupił hrabia Schweinitz, a dwa lata później należały one już do Erdmana von Knobelsdorffa, by w roku 1885 stać się własnością Emila Hermanna. W 1864 r. wymieniono młyn Thomasa z 25 mieszkańcami i dwoma budynkami mieszkalnymi. W 1869 r. wieś miała powierzchnię 801 akrów, a dobra rycerskie (Rittergut) 1539 akrów. W 1871 r. łącznie mieszkało tu 290 mieszkańców. Spośród nich 198 osób podlegało gminie, a 92 pracowało w majątku. Majątek ziemski Hermanna składał się ze 108,90 ha ról, 11,80 ha łąk, 2,90 ha pastwisk, 1,30 wód i 265,90 ha lasów, co dawało łącznie 390.80 ha gruntów. W 1871 r. podatek od tego majątku wynosił 1875,42 marek. Spadkobiercy Hermana posiadali majątek do 1907 r. W 1913 r. Świbną kupił Fryderyk August Stauß za sumę 360 000 marek. W 1925 r. wieś i majątek liczyły łącznie 214 mieszkańców.
W 1929 r. nastąpił podział majętności na dobra rycerskie Świbna I i dobra leśne Świbna II. Dobra rycerskie obejmowały 148 ha, głównie pól uprawnych, a dobra leśne liczyły 230 ha i należały do Konstantyna Wielkiego (Konstantis der Grosse) z Bohum – Westfalia. Ta cześć dóbr już mocno wyeksploatowana została sprzedana Najorkowi z Kunic. Pod opieką tego właściciela w Świbnej dokonano ponownie zalesień gruntów.
Świbna od początku istnienia była wsią własności rycerskiej, potem szlacheckiej, nigdy nie była wsią państwową. W 1844 r. wybudowano linię kolejową łączącą Frankfurt z Legnicą. Linia przebiegała kilometr od wsi, ale nie było tam stacji kolejowej, jedynie dyżurka przynależna administracyjnie do Gablenz. Stację i dużą gospodę wybudowano w Liebsgen, co przyczyniło się do rozwoju tej małej wsi. Po wojnie przez jakiś czas pociągi zatrzymywały się na stacji Świbna/Jabłoniec. Linię zamknięto w latach 90-tych XX wieku.
W 1932 zbudowano we wsi Zwippendorf szkołę. W lutym 1945 r. do wsi wkroczyły wojska sowieckie. Pierwszy transport repatriantów dotarł tu również w 1945 roku. Następnie w 1946 roku do pierwszych mieszkańców dołączyli ich sąsiedzi i znajomi pochodzący głównie z powiatu postawskiego (województwo wileńskie) z takich miejscowości, jak: Wasiewicze, Duniłowicze, Daszki, Łuczaj. Dziś są to tereny Białorusi. Po wojnie wieś Świbna krótko nazywano Michałówką.
Największa liczbę mieszkańców Świbna osiągnęła w latach 1885-1890, kiedy mieszkało w niej 290 osób. Od tamtego czasu zaludnienie systematycznie spadało i w roku 1939 wynosiło 193 osoby. Niewielki cmentarzyk wiejski znajdował tuż za wsią, przy drodze do Jabłonic. Dziś znajdują się tam resztki płyt nagrobnych.
Wykorzystano następujące źródła:
- Zugaj Leszek, Historia gminy Żary 1945-2014
- Frido Metsk, Ruch ludności i zmiany struktury ludnościowej w dolnołużyckim państwie stanowym Żary w latach 1618-1818
- Tomasz Jaworski, Żary w dziejach pogranicza Śląsko-Łużyckiego, Żary 1993
- Zbigniew Kasprzak, Gazetka Goniec nr 23-24, Żary 2002 strona www.goniec.org
- Hans Erich Kubach; Joachim Seeger Die Kunstdenkmäler des Kreises Sorau und der Stadt Forst, Berlin Deutscher Kunstverlag, 1939.
- P. Ellerholz, H. Lodemann, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Deutschen Reiche, Konigreich Preussen, Die Provinz Brandenburg, Berlin 1871